25 Aralık 2020 Cuma günü, 31345 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Trafik İdari Para Cezası Karar Tutanaklarının Düzenlenmesinde, Tahsilinde Ve Takibinde Uygulanacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile trafik cezalarının düzenlenmesi, tahsili ve takibinde uygulanacak usul ve esaslar hakkındaki 14878 sayılı yönetmelikte, özellikle trafik cezalarının düzenlenmesi konusunda esaslı değişiklikler yapılmıştır. Bu çalışmada yapılan değişikliklerin getirdikleri açıklanacaktır.
14878 sayılı Yönetmelik ilk olarak 6 Nisan 2011 tarihli, 27897 sayılı Resmi Gazete ile yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin ilk halinde, çalışmamıza konu olacak işbu 9. Maddenin 1. fıkrası “Karayolları Trafik Kanunu gereğince yetkili kılınmış personel tarafından, Karayolları Trafik Kanununun ilgili maddelerinde belirtilen kural ihlallerinde bulunan araçların tescil plakaları üzerinden, araç veri tabanında bulunan bilgisayar kayıtları veya araç tescil dosyasındaki bilgiler esas alınarak sahiplerine cezai işlem uygulanır.” şeklinde düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile trafik kuralı ihlali sebebiyle verilecek olan idari para cezalarının, araçların tescil plakaları üzerinden tespit edilen sahiplerine, yani ruhsat üzerinde araç sahibi olarak görünen kişi ya da kuruma kesileceği hükme bağlanmıştır.
Yönetmeliğin 9. Maddesine, 24 Nisan 2014 tarihli 28692 sayılı Resmi Gazete’de ilan edilen değişikliklerle iki yeni fıkra eklenmiştir. Yeni eklenen fıkralardan birisi, “ Karayolları Trafik Kanununun ilgili maddeleri gereğince araç sürücüsü ile birlikte ayrıca araç sahibine/işletenine/yük gönderenine de trafik idari para cezası öngörülen durumlarda, aracın tescil belgesi ve diğer belgelerdeki bilgiler esas alınarak, araç sahibine/işletenine/yük gönderenine tescil plakası üzerinden trafik idari para cezası karar tutanağı düzenlenir.” şeklinde olup bu fıkra ile trafik idari para cezalarından sorumlu tutulacak kişilerin kapsamı Yönetmeliğin ilk haline göre genişletilmiştir. İşbu yeni düzenlemeyle birlikte, ihlale sebep olan sürücü dışında ayrıca araç kiralama şirketleri de trafik ihlalinden doğan trafik idari para cezası yaptırımından sorumlu hale gelmiştir. Söz konusu değişiklik ile araç kiralama filoları, trafik idari para cezalarının getirdiği maddi ve hukuki yük altında kalmaya başlamışlardır.
25 Aralık 2020 tarihli 31345 sayılı Resmi Gazete’de Yönetmeliğin değiştirilmesine dair Yönetmelik yayımlanmıştır. Yayımlanan Yönetmelik ile, çalışmamıza konu Yönetmeliğin 9. maddesinin iki fıkrası değiştirilmiş, 4. fıkrası yürürlükten kaldırılmıştır. 25 Aralık 2020 tarihli Yönetmelikle 9. maddenin 1. fıkrası “Karayolları Trafik Kanunu gereğince yetkili kılınmış personel tarafından, Karayolları Trafik Kanununun ilgili maddelerinde belirtilen kural ihlallerinde bulunan araçların tescil plakaları üzerinden, araç veri tabanında bulunan bilgisayar kayıtları veya araç tescil dosyasındaki bilgiler esas alınarak sahiplerine cezai işlem uygulanır. Trafik kural ihlalinin yapıldığı aracın ihlal tarihinde kiralandığının, 26/6/1973 tarihli ve 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanununun Ek 3 üncü maddesi kapsamında genel kolluk kuvvetlerinin denetimine hazır bulundurulan veriler üzerinden tespit edilmesi halinde, cezai işlem kiralayana uygulanır.” şeklinde değiştirilmiştir. Yeni yönetmelikte, belirtilmiş olan kural ihlalleri sebebiyle araçların tescil plakaları üzerinden tespit edilen araç sahiplerine cezai işlem uygulanacağı hükmü korunmuştur. Ancak yapılan değişiklikle beraber, trafik kural ihlalinin yapıldığı tarihte aracın kiralandığının kolluk kuvvetleri tarafından tespit edilmesi halinde, cezai işlemin hukuka aykırı fiili işleyen kiralayana uygulanacağı hükmü getirilmiştir. Yönetmeliğin bugüne kadar uğradığı değişimle büyük bir maddi ve hukuki yük altına giren araç kiralama filoları, Yönetmeliğin değişikliğine ilişkin olarak yayımlanan işbu Yönetmelik ile bu yükten bir nebze olsun kurtulacaktır.
Çalışmamıza konu olan, 25 Aralık 2020 yayım tarihli Yönetmelikten önce araç kiralama filoları kusurlu olmasalar da araç ruhsatları üzerinden, araç sahibi olmaları sebebiyle, trafik idari para cezalarından sorumlu tutulmuşlardır. Hukuki olarak incelendiğinde, araç kiralama şirketleri üzerinde doğan bu maddi ve hukuki yükümlülük kusursuz sorumluluk hallerine benzer niteliktedir. Düzenlemeye göre, araç kiralama şirketleri sadece ve sadece, ihlale sebep olan kusurlu sürücülerin kullandığı araçların plaka sahibi olmaları sebebiyle trafik idari para cezalarının muhatabı olmakla, cezalardan hukuki ve maddi olarak sorumlu tutulmuşlardır. Araç kiralama şirketleri, her ne kadar araç kiralama sözleşmeleriyle yahut benzer sözleşmelerle üzerlerinde doğan yükümlülüğü, ihlali yapan sürücüye maddi olarak yansıtabiliyor olsalar da, idareye karşı olan hukuki sorumluluğun taraflar arasında düzenlenen özel hukuk sözleşmeleriyle bertaraf edilmesi mümkün olmamaktadır. Şirketler, üzerlerinde doğan maddi yükü Türk Borçlar Kanunu hükümleri veya özel hukuk sözleşmeleri uyarınca, kiralayanlara yansıtabiliyor olsalar da, cezalardan doğacak hukuki sorumluluk öncelikle araç sürücüsü ve araç kiralama şirketi üzerinde doğmaktadır.
Yeni düzenleme ile araç kiralama şirketleri, kusursuz sorumluluk haline benzer olan bu yükten maddi ve özellikle hukuki olarak kurtulma imkânına sahip olacaklardır. Trafik kural ihlalinin yapıldığı aracın ihlal tarihinde kiralandığının, genel kolluk kuvvetlerinin denetimine hazır bulundurulan veriler üzerinden tespit edilmesi halinde, cezai işlemin kiralayana uygulanacağının hükme bağlanması, araç kiralama şirketlerini ilerleyen süreçte rahatlatacaktır. Ancak trafik idari para cezalarının kiralayan üzerinde doğabilmesi için araç kiralama şirketleri mevcut bilgi ve belgelerini 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu gereğine uygun şekilde muhafaza ve ibraz etmelidirler.
1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanununa göre araç kiralama şirketleri; kiralanan araç bilgileri ile aracı kiralayanların kimlik bilgilerini ve kira sözleşmesi kayıtlarını usulüne uygun şekilde günü gününe tutmak, bu kapsamda mevcut bilgi, belge ve kayıtları genel kolluk kuvvetlerinin her an incelemelerine hazır bulundurmak zorundadırlar. Ayrıca bu kayıtların İçişleri Bakanlığının tespit edeceği bir bilgisayar programında tutulması ve bilgisayar terminallerinin, genel kolluk kuvvetlerinin bilgisayar terminallerine bağlanması da gerekmektedir. Bu yükümlülüklerin yerine getirilmesi ile birlikte trafik kuralı ihlalinin, trafik denetimi sırasında yahut sonradan tespit edilmesi durumunda araç plakası üzerinden kiralayan kişinin bilgilerine ulaşılacak ve araç kiralama şirketleri ihlal dolayısıyla kesilecek trafik idari para cezasından sorumlu olmayacaktır.
Bu bakımdan 25 Aralık 2020 tarihinde değiştirilen 14878 Sayılı Trafik İdari Para Cezası Karar Tutanaklarının Düzenlenmesinde, Tahsilinde Ve Takibinde Uygulanacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in getirdiği yeniliğin uygulanabilmesi için, araç kiralama şirketlerinin 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanununun gereklerini yerine getirmeleri elzemdir. 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu uyarınca araç kiralama şirketleri üzerinde doğan yükümlülüklere yönelik olan eksiklikler, Karayolları Trafik Kanunu gereğince yetkili kılınmış personel tarafından kiralayan kişinin bilgilerine ulaşılamaması sonucunu ortaya çıkarabileceğinden, maddi ve hukuki sorumluluğun yine plaka sahibi olan araç kiralama şirketleri üzerinde kalmasına sebep olabilir.
14878 sayılı Yönetmeliğin ilk halinde, trafik idari para cezası karar tutanaklarının gereği yapılmak üzere görevlilerin bağlı bulundukları kuruluşun ilgili birimine teslim edileceğinin ifade edildiği görülmektedir.
Yönetmeliğe, 24 Nisan 2014 tarihli 28692 sayılı Resmi Gazete’de ilan edilerek getirilen değişikliklerle ve eklenen fıkralarla tutanağın düzenlenmesi usulü Yönetmeliğin ilk haline kıyasla daha ayrıntılı hale gelmiştir.
Eklenen fıkralarla; tutanağın, bir sureti ilgilisine verilmek, bir sureti ilgili birimde saklanmak ve dip koçanı ise bittikten sonra tutanakların teslim alındığı vergi dairesine teslim edilmek üzere toplam üç nüsha olarak düzenleneceği ifade edilmiştir. Eklenen fıkralarla tutanağın elektronik ortamda düzenlenmesinin de mümkün hale geldiği görülmektedir. Bu hususta ise tutanağın sabit/masa üstü cihazlarla veya taşınabilir cihazlarla elektronik ortamda üretilmesi halinde ise bir sureti ilgiliye tebliğ edilmek ve bir sureti birimde saklanmak üzere iki nüsha olarak düzenleneceği ifade edilmiştir.
Değiştirilen hükümlerden olan Yönetmelik 9. Madde 1.fıkrasında, gereği yapılmak üzere görevlilerin bağlı bulundukları kuruluşun ilgili birimine teslim edileceği ifade edilen tutanakların düzenleyen veya düzenleyenler tarafından imzalanması gerektiği yönetmeliğe eklenmiştir. Değişikliğe ilişkin Yönetmeliğin getirdikleri hukuken incelendiğinde, değişikliğin yayımı tarihinden sonra düzenlenen trafik idari para cezası tutanaklarının düzenleyen veya düzenleyenler tarafından imzalanmasının, tutanağın geçerliliği için şekil şartı haline geldiği söylenebilir. Değişiklik tarihi olan 4 Nisan 2014 tarihinden sonra düzenleyen yahut düzenleyenler tarafından imzalanmaksızın düzenlenmiş olan tutanaklar Yönetmeliğe aykırılık teşkil ettiğinden geçerli olmayacaktır.
Yönetmeliğin uğradığı 25 Aralık 2020 tarihli son değişikliklerle birlikte, 9. Madde 4.fıkrası olan “ (..) tutanaklar düzenleyen/düzenleyenler tarafından imzalanır ve gereği yapılmak üzere görevlilerin bağlı bulundukları kuruluşun ilgili birimine teslim edilir.” şeklen yürürlükten kaldırılmıştır.
Değişikliğe uğrayan üçüncü fıkra ile birlikte; fiziki olarak oluşturulan trafik idari para cezası karar tutanaklarının üç nüsha olmak üzere sabit, mürekkepli veya tükenmez kalemle doldurulacağı ifade edilmiştir. Düzenlenen tutanaklardan bir nüshasının kural ihlalinde bulunan ilgiliye tebliğ edilmek, bir nüshasının görev hitamında tutanağı düzenleyen görevlinin bağlı olduğu kurumun ilgili biriminde muhafaza edilmek ve dip koçanının ise bittikten sonra tutanakların teslim alındığı vergi dairesine teslim edilmek üzere bağlı olunan kurumun yetkili personeline verileceği ifade edilmiştir.
Değişikliğe ilişkin Yönetmelikle, elektronik ortamda düzenlenen tutanakların düzenlenme usulünde de değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklikle, sabit/masa üstü veya taşınabilir el cihazlarıyla elektronik ortamda üretilen tutanakların, kural ihlalinde bulunana tebliğe gönderilmek üzere iki nüsha olarak çıktı alınacağı, bu çıktılardan birinin kural ihlalinde bulunan ilgiliye tebliğ edilmek ve bir nüshasının da kurumda muhafaza edilmek üzere görev hitamında bağlı olunan kurumun yetkili personeline teslim edileceği ifade edilmiştir. Bunun yanında tutanağın elektronik olarak imzalanması durumunda, kurumda muhafaza edilmek adına nüsha alınmayacağı ve elektronik olarak imzalanan tutanağın ilgilisine elektronik ortamdan tebliğ edilecek olması halinde fiziki olarak üretilmeyeceği de getirilen diğer değişikliklerdendir.
25 Aralık 2020 tarihli, değişiklik yapılmasına ilişkin Yönetmeliğin getirdiği yenilikler hukuken incelendiğinde, fiziki ortamda oluşturulan tutanakların sabit, mürekkepli veya tükenmez kalemle doldurulması şartının tutanağın geçerliliği için elzem olduğu görülecektir. Yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair Yönetmeliğin yayımı tarihinden sonra düzenlenen tutanakların, bu hükme aykırı şekilde düzenlenmesi halinde, geçerli olarak kabul edilemeyeceği ifade edilmelidir. Bunun yanında elektronik olarak düzenlenen ve imzalanan tutanakların elektronik ortamdan tebliğ edilecek olması halinde fiziki olarak üretilmeyeceği de getirilen yeniliklerdendir. Bu yeniliğin de günümüz gerekliliklerine uygun olarak getirildiği görülmektedir.
Sonuç
25 Aralık 2020 Cuma günü, 31345 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Trafik İdari Para Cezası Karar Tutanaklarının Düzenlenmesinde, Tahsilinde Ve Takibinde Uygulanacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile trafik cezalarının düzenlenmesi, tahsili ve takibinde uygulanacak usul ve esaslar hakkındaki 14878 sayılı yönetmelikte, özellikle trafik idari para cezası tutanağının araç kiralama şirketleri üzerinden maddi ve hukuki bir yükü ortadan kaldırdığı görülmektedir.
İşbu değişikliklerle, Karayolları Trafik Kanunu gereğince yetkili kılınmış personel tarafından, Karayolları Trafik Kanununun ilgili maddelerinde belirtilen kural ihlallerinde bulunan araçların ihlal tarihinde kiralandığının tespit edilmesi halinde, cezai işlemin kiralayana uygulanacağı açık şekilde ifade edilmiştir. Araç kiralama şirketleri 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanununun gereklerini yerine getirdiği müddetçe, araçların kiralandığının tespiti Karayolları Trafik Kanunu gereğince yetkili kılınmış personel tarafından yapılacak olup bu sayede araç kiralama şirketleri trafik idari para cezası yaptırımlarının getireceği maddi ve hukuki sorumluluktan kurtulacaktır. İşbu değişikliklere yönelik kanaatimiz değişikliklerin, araç kiralama şirketlerinin menfaatine olduğu yönündedir.
Trafik İdari Para Cezası Karar Tutanaklarının Düzenlenmesinde, Tahsilinde Ve Takibinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’in Getirdikleri
Ogün IRMAK